سخنان حکمت آمیز حضرت امام محمد باقر(ع)

بردبارى‏

اول:- قال علیه السلام ما شیب شى‏ء بشى‏ء احسن من حلم بعلم 1
حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: آمیخته نشد هیچ چیزى به چیزى که بهتر باشد از آمیختن حلم به علم.
حلم نگاهداشتن نفس است از هیجان غضب، به آنکه قوه غضبیه او را به آسانى حرکت ندهد، و بى تأنى و تثبت 2 چیزى از او سر نزند و واردات مکروهه روزگار بزودى او را مضطرب نگرداند.
با تو گویم که چیست غایت حلم
هر که زهرت دهد، شکر بخشش‏
کم مباش از درخت سایه فکن‏
هر که سنگت زند، ثمر بخشش‏
هر که بخراشدت جگر به جفا
همچون کان کریم زر بخشش

کمال‏
دوم - «قال علیه السلام الکمال کل الکمال التفقه فى الدین، و الصبر على النائبة، و تقدیر المعیشة3.
فرمودند:کمال و تمام کمال بصیرت پیدا کردن در دین است و صبر کردن در مصیبت و کار دشوار، و اندازه آوردن امر معیشت.»

رفاقت دیرین‏

سوم - «قال علیه السلام : صحبة عشرین سنة قرابة 4
مصاحبت و رفاقت بیست سال، در حکم قرابت و خویشاوندى است.»
مکارم اخلاق (بزرگوارى و کرامت نفس)
چهارم - «قال علیه السلام: ثلاثة من مکارم الدنیا و الاخرة: ان تعفو عمن ظلمک و تصل من قطعک و تحلم اذا جعل علیک 5:
سه کار و کردار است که از مکارم دنیا و آخرت است: یکى آنکه عفو کنى از کسى که بر تو ستم کرده، و دیگر آنکه صله و پیوند کنى با کسى که قطع رحم تو کرده، سوم آنکه حلم کنى هرگاه از روى جهل و نادانى با تو رفتار شود.»
پنجم - فرمودند: «هیچ بنده‏اى نباشد که امتناع نماید از معونه برادر مسلمان خود و کوشش در قضاى حاجت او خواه بر آورده شود یا نشود - مگر این که مبتلا گردد در سعى نمودن و کوشش ورزیدن در حاجتى که موجب گناه او شود و هیچ اجرى نداشته باشد؛ و هیچ بنده‏اى نیست که در انفاق در راه رضاى خدا بخل ورزد، مگر اینکه مبتلا شود به این که چند برابر آن مبلغ را که در راه خدا بخل ورزیده بود در مصارفى که خشم خداى را برانیزد انفاق کند.» 6
ششم - «قال علیه السلام: و من لم یجعل الله له من نفسه و اعظا فان مواعظ الناس لن تغنى عنه شیئاً:
هر کس را که خداى خود او را براى او واعظ و پندگوى نگرداند، مواعظ دیگران او را فایده نرساند.» 7
هفتم - «قال علیه السلام: کم من رجل لقى رجلا فقال له: کب 8 الله عدوک: و ماله من عدو الا الله:
چه بسیار افتد که مردى با مردى دیگر ملاقات نماید و در دعا و خوش آمد گوید: خداوند دشمنت را سرنگون و منکوب گرداند؛ و حال آنکه او را دشمنى نباشد مگر خدا.» 9
هشتم - «قال علیه السلام: عالم ینتفع بعلمه افضل من سبعین الف عابد.10
عالمى که مردم به علم او منتفع شوند، افضل است از هفتاد هزار عابد.»

* به نقل از منتهى الامال ، ج 2، ص 108 - 115، ب 7، ف 4.
1- تحف العقول ، ص 213.
3- تحف العقول، ص 213.
4- تحف العقول، ص 214.
5- تحف العقول، ص 214.
6- تحف العقول، ص 214.
7- تحف العقول، ص 214.
8- مرحوم والدم در «انوار البهیة» این روایت را چنین نقل کرده : «و قال علیه السلام: کم رجل قدلقى رجلاً فقال له : کتبت الله عدوک و ماله عدوا الا الله » ، على بن المؤلف.
9- تحف العقول، ص 214.
10- تحف العقول، ص 215.

سخنان گهربار حضرت امام محمد تقی علیه السلام

 لَیسَ حُسنُ الجوارِ کَفَّ الأذى‏ ولکِن حُسنُ الجَوارِ الصَّبرُ عَلَى الأذى‏؛
خوشْ‏ همسایگى تنها خوددارى از آزار دادن همسایه‏ نیست ،

بلکه شکیبایى بر آزار دیدن از همسایه‏ است.
تحف ‏العقول ،ص 409

 مَن زارَها عارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ الْجَنَّةُ؛
هر کس او(یعنی حضرت معصومه (س) ) رابا شناخت زیارت کند بهشت پاداش او خواهد بود.
بحارالأنوار ، ج 102، ص 266

 تَأخیرُ التَّوبَةِ اغْترارٌ؛
به تأخیر انداختن توبه ، فریبْ‏خوردگى است.
الإرشاد ، ج 2، ص 205

 الثِّقَةُ بِاللَّهِ ثَمَنٌ لِکُلِّ غالٍ و سُلَّمٌ إلى کُلِّ عالٍ ؛
اعتماد به خدا بهاى هر چیز گران بها است ، و نردبانى به سوى هر بلندایى .
بحار الأنوار ، ج 75 ، ص 364

 قَد عاداکَ مَن سَتَرَعَنکَ الرُّشدَ اتِّباعاً لِما تَهواهُ ؛
آن که براى پیروى از هوس تو ، راه پیشرفت را از تو پنهان کند ، با تو دشمنى کرده است .
بحار الأنوار ، ج 75 ، ص 364

إعلَم أنَّکَ لَن تَخلُوَ مِن عَینِ اللَّهِ فَانظُر کَیفَ تَکونُ؛
بدان که از دیده خدا پنهان نیستى . پس بنگر که چگونه ‏اى.
تحف العقول ، ص4 45

- چه بسا شخص حریص بر امری از امور دنیا ، که بدان دست یافته و باعث نافرجامی و بدبختی او گردیده است ، و چه بسا کسی که برای امری از امور آخرت کراهت داشته و بدان رسیده ، ولی به وسیله آن سعادتمند گردیده است .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (166)

2- تو را به پنج چیز سفارش می کنم : اگر مورد ستم واقع شدی ستم مکن ، اگر به تو خیانت کردند خیانت مکن ، اگر تکذیبت کردند خشمگین مشو ، اگر مدحت کنند شاد مشو ، و اگر نکوهشت کنند ، بیتابی مکن .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (167)

3- سخن نیک را از هر کسی ، هر چند به آن عمل نکند ، فرا گیرید .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (170)

4- چیزی با چیزی نیامیخته است که بهتر از حلم با علم باشد .
 بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص(172)

5- نهایت کمال ، فهم در دین و صبر بر مصیبت ، و اندازه گیری در خرج زندگانی است .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص(172)

6- سه چیز از خصلتهای نیک دنیا و آخرت است : از کسی که به تو ستم کرده است گذشت کنی ، به کسی که از تو بریده است بپیوندی ، و هنگامی که با تو به ندانی رفتار شود ، بردباری کنی .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (173)

7- خداوند دوست ندارد که مردم در خواهش از یکدیگر اصرار ورزند ، ولی اصرار در خواهش از خودش را دوست دارد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (173)

8- دانشمندی که از علمش سود برند ، از هفتاد هزار عابد بهتر است .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (173)

9- هیچ بنده ای عالم نیست ، مگر اینکه نسبت به بالا دست خود ، حسادت نورزد ، و زیردست خود را خوار نشمارد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (173)

10- هر که خوش نیت باشد ، روزی اش افزایش می یابد .
 بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (175)

11- هر کس با خانواده اش خوشرفتار باشد ، بر عمرش افزوده می گردد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (175)

12- از سستی و بی قراری بپرهیز ، که این دو ، کلید هر بدی می باشند ، کسی که سستی کند ، حقی را ادا نکند ، و کسی که بی قرار شود ، بر حق صبر نکند .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (175)

13- پیوند با خویشان ، عملها را پاکیزه می نماید ، اموال را افزایش می دهد ، بلا را دور می کند ، حسا آخرت را آسان می نماید ، و مرگ را به تاخیر می اندازد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 71، ص (111)

14- بهترین چیزی را که دوست دارید درباره شما بگویند ، درباره مردم بگویید .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 65، ص (152)

15- خداوند بنده مؤمنش را با بلا مورد لطف قرار می دهد ، چنانکه سفر کرده ای برای خانواده خود هدیه می فرستد ، و او را از دنیا پرهیز می دهد ، چنانکه طبیب مریض را پرهیز می دهد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (180)

16- بر شما باد به پرهیزکاری و کوشش و راستگویی ، و پرداخت امانت به کسی که شما را بر آن امین دانسته است ، چه آن شخص ، نیک باشد یا بد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (179)

17- غیبت آن است که درباره برادرت چیزی را بگویی که خداوند بر او پوشیده و مستور داشته است . و بهتان آن است که عیبی را که در برادرت نیست ، به او ببندی .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (178)

18- خداوند ، دشنام گوی بی آبرو را دشمن دارد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (176)

19- تواضع ، راضی بودن به نشستن در جایی است که کمتر از شانش باشد ، و اینکه به هر کس رسیدی سلام کنی ، و جدال را هر چند حق با تو باشد ، ترک کنی .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (176)

20- برترین عبادت ، پاکی شکم و پاکدامنی است .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (176)

21- خداوند در روز قیامت در حساب بندگانش ، به اندازه عقلی که در دنیا به آنها داده است ، دقت و باریک بینی می کند .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 7 ، ص (267)

22- آن که از شما به دیگری علم بیاموزد ، پاداش او ( نزد خدای تعالی ) به مقدار پاداش دانشجوست ، و از او هم بیشتر می باشد .
کافی ، ج 1 ، ص (35)

23- هر که علم و دانش را جوید برای آنکه به علما فخر فروشی کند ، یا با نابخردان بستیزد ، و یا مردم را متوجه خود نماید ، باید آتش را جای نشستن خود گیرد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، 2 ، ص (38)

24- خداوند عزوجل کسی را که در میان جمع ، بدون ناسزاگویی شوخی کند ، دوست دارد .
کافی ، ج 2 ، ص (663)

25- سه خصلت است که دارنده اش نمی میرد تا عاقبت شوم آن را ببیند : ستمکاری ، ازخویشان بریدن ، و قسم دروغ که نبرد با خداست .
کافی ، ج 75، ص (174)

26- به خدا سوگند هیچ بنده ای در دعا ، پافشاری و اصرار به درگاه خدای عزوجل نکند ، جز اینکه حاجتش را بر آورد .
کافی ، ج 2 ، ص (475)

27- خداوند عزوجل از میان بندگان مؤمنش آن بنده ای را دوست دارد که بسیار دعا کند ، پس بر شما باد دعا در هنگام سحر تا طلوع آفتاب ، زیرا آن ، ساعتی است که درهای آسمان در آن هنگام باز گردد و روزیها در آن تقسیم گردد و حاجتهای بزرگ بر آورده شود .
کافی ، ج 2 ، ص (478)

28- دعای انسان پشت سر برادر دینی اش ، نزدیکترین و سریعترین دعا به اجابت است .
کافی ، ج 2 ، ص (507)

29- هر چشمی روز قیامت گریان است ، جز سه چشم : چشمی که در راه خدا شب را بیدار باشد ، چشمی که از ترس خدا گریان شود ، و چشمی که از محرمات الهی و گناهان بسته شود .
کافی ، ج 2 ، ص (80)

30- شخص حریص به دنیا مانند کرم ابریشم است که هر چه بیشتر ابریشم به دور خود می تند ، راه بیرون شدنش را دورتر و مشکل تر می کند ، تا اینکه از غم و اندوه بمیرد .
کافی ، ج 2 ، ص (316)

31- چه بسیار خوب است نیکی ها پس از بدی ها ، و چه بسیار بد است بدی ها پس از نیکی ها .
کافی ، ج 2 ، ص (458)

32- چون مؤمن با مؤمنی دست دهد ، پاک و بی گناه از یکدیگر جدا می شوند .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 73، ص (20)

33- از دشمنی بپرهیزید ، زیرا فکر را مشغول کرده و مایه نفاق می گردد .
 بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 2 ، ص (301)

34- هیچ قطره ای نزد خداوند ، محبوبتر از قطره اشکی که در تاریکی شب از ترس خدا و برای او ریخته شود ، نیست .
کافی ، ج 2 ، ص (482)

35- هر که بر خدا توکل کند ، مغلوب نمی شود ، و هر که از گناه به خدا پناه برد ، شکست نمی خورد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 68، ص (151)

36- افزایش نعمت از جانب خداوند قطع نمی شود ، مگر اینکه شکر از جانب بندگان قطع گردد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 68، ص (54)

37- خداوند دنیا را به دوست و دشمن خود می دهد ، اما دینش را فقط به دوست خود می بخشد .
 بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 2 ، ص (215)

38- مؤمن برادر مؤمن است ، او را دشنام نمی دهد ، از او دریغ نمی کند ، و به او گمان بد نمی برد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (176)

39- هیچ کس از گناهان سالم نمی ماند ، مگر اینکه زبانش را نگه دارد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 75، ص (178)

40- سه چیز پشت انسان را می شکند : مردی که عمل خویش را زیاد شمارد ، گناهانش را فراموش کند ، و به رای خویش ، خوشنود باشد .
بحارالانوار ، دار احیاء الترا العربی ، ج 69، ص (314)